نماز و اعمال شب و روز اول ماه محرم
نماز و اعمال شب و روز اول ماه محرم از نظر معنوی جایگاه ویژه‌ای دارد و انجام آن‌ها برای شروع سال قمری با برکت و سلامت توصیه شده است. یکی از مهم‌ترین اعمال، دعای مخصوص اول ماه محرم است. باتوجه‌به اینکه این روز، آغاز سال قمری محسوب می‌شود و همچنین براساس آموزه‌های دینی که دعاهای قبل از وقوع حوادث تأثیر خاصی در دفع بلاها و برآورده‌شدن حاجات دارند، خواندن این دعا بسیار سفارش شده است. این دعا که در کتاب «اقبال الاعمال» از شیخ مفید نقل شده، سبب دوری از آفات دینی و دنیوی، بهبود حال انسان و کسب خیر و برکت در طول سال می‌شود.
برای شب اول محرم نیز اعمالی وارد شده است. از جمله، اقامه نمازی دو رکعتی که در هر رکعت بعد از خواندن سوره حمد، یازده مرتبه سوره «قل هو الله احد» خوانده می‌شود. پس از نماز نیز، دعای خاصی که از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) در منابع معتبر مانند اقبال نقل‌شده، خوانده می‌شود. مستحب است فردی که این اعمال را انجام می‌دهد، فردای آن شب (روز اول محرم) را روزه بگیرد. در روایات آمده است که کسی که به این اعمال اهتمام بورزد، ثواب انجام اعمال نیک یک سال کامل را خواهد برد و تا سال آینده در پناه لطف و حفاظت الهی قرار خواهد گرفت.
در روایت از حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده است: هر کس این دو رکعت نماز را در شب اول محرم به‌جا آورد و صبح روز اول سال را روزه بگیرد، ثواب اعمال خیر یک سال را خواهد داشت و تا پایان سال از بلایا محفوظ خواهد ماند و اگر در همان سال وفات کند، به بهشت خواهد رفت.
همچنین سید بن طاووس دعای مفصلی برای دیدن هلال این ماه نقل‌کرده که مستحب است خوانده شود. اگر توانایی باشد، احیاگرفتن این شب با دعا، نماز و قرائت قرآن کریم بسیار توصیه شده است.
نماز شب اول محرم الحرام
شب اول ماه محرم دارای اعمال و نمازهای مخصوصی است که مرحوم سید بن طاووس در کتاب شریف «اقبال الاعمال» به آن‌ها اشاره کرده است:
نماز صد رکعتی: در هر رکعت، خواندن سوره حمد و سوره توحید (قل هو الله احد) وارد شده است.
نماز دو رکعتی: در رکعت اول، پس از سوره حمد، سوره انعام و در رکعت دوم، پس از حمد، سوره یس خوانده شود.
نماز دو رکعتی دیگر: در هر رکعت پس از سوره حمد، یازده مرتبه سوره «قل هو الله احد» تلاوت شود.
؛ بارالها! تو خداي قديم و جاوداني و اين سال، سال نو است، از تو مي‌خواهم كه مرا در اين سال از شيطان حفظ كني و بر نفس اماره (راهنمايي‌كننده) به بدي پيروز سازي.
اعمال روز اول محرم الحرام
روز اول محرم، آغاز سال هجری قمری است و دو عمل مهم در آن سفارش شده است:
- روزه گرفتن: در حدیثی از حضرت امام رضا علیه‌السلام روایت شده که: هر کس در این روز روزه بگیرد و خدا را بخواند، خداوند دعای او را همانند دعای زکریا علیه‌السلام مستجاب خواهد کرد.
- نماز مخصوص روز اول محرم: از امام رضا علیه‌السلام نقل شده است که پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله، روز اول محرم دو رکعت نماز می‌خواند. پس از فراغت از نماز، دستانش را بلند می‌کرد و این دعا را سه بار می‌خواند:
خدایا تویی معبود ازلی و این سال
تازه است از تو خواهم در این سال نگهداریم را از شیطان و نیروی بر این نفس
که پیوسته به گناه فرمان می‌دهد و سرگرمی بدانچه مرا به تو نزدیک کند ای صاحب جلالت
و بزرگواری ای تکیه‌گاه کسی که تکیه‌گاهی ندارد ای ذخیره آنکس که ذخیره ندارد ای پناهگاه
آنکس که پناهگاهی ندارد ای فریادرس آنکس که فریادرسی ندارد ای پشتیبان آنکس که پشتیبانی ندارد ای گنج
آنکس که گنجی ندارد ای که آزمایشت نیکو است ای بزرگ‌مایه امید ای عزت‌بخش ناتوانان ای نجات‌بخش
غریقان ای خلاص‌کننده هالکان ای نعمت بخش ای زیباپرور ای فزون‌بخش ای نیکوده
تویی که سجده کرد (و به کمال خضوع درآمد) برایت سیاهی شب و روشنی روز و تابش ماه و شعاع
خورشید و صدای ریزش آب و بهم‌خوردن درخت ای خدایی که شریک نداری خدایا
قرارمان ده بهتر از آنچه مردم گمان کنند و بیامرز از ما آنچه را که نمی‌دانند و مگیر ما را بدانچه
گویند بس است مرا خدا معبودی جز او نیست بر او توکل کنم و او است پروردگار عرش
عظیم ایمان داریم به او و هرچه هست از نزد پروردگار ما است و اندرز نگیرند جز خردمندان پروردگارا
منحرف مساز دل‌های ما را پس از آنکه هدایتمان کردی و ببخش به ما از پیش خود رحمتی که به‌راستی تویی بخشایش‌گر
شیخ طوسی فرموده که مستحب است روزه دهه اوّل محرم ولکن روز عاشورا امساک نماید از طعام و شَراب تا بعد از عصر آن وقت به‌قدر کمی تربت تناول نماید و سیّد روایت کرده فضیلت روزه تمام ماه را و آنکه روزه او نگه می‌دارد صائم آن را از هر گناهی.
فضیلت خواندن نماز شب اول محرم؛ آغازی پرفیض برای سال قمری
شب اول محرم، نقطه آغاز سال جدید قمری است و در فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد. این شب فرصتی ارزشمند برای بندگی، تقرب به خداوند و بهره‌مندی از برکات معنوی است. در متون دینی و روایات اهل بیت (علیهم‌السلام)، بر اهمیت و فضیلت‌های این شب تأکید فراوان شده است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آثار و برکات شب اول محرم اشاره می‌شود:
- برآورده‌شدن حاجات: براساس روایات معتبر، روزه‌داری و دعا در این روز، زمینه‌ساز اجابت دعاها و برآورده‌شدن حاجات انسان خواهد بود.
- حفظ از بلاها و سختی‌ها: اقامه نماز و روزه‌داری در شب و روز اول محرم، سبب حفظ انسان از انواع بلاها و مشکلات در طول سال می‌شود.
- اجابت دعا: شب اول محرم، زمانی ویژه برای دعا و مناجات است. در احادیث آمده است که دعا در این شب، به لطف الهی با پذیرش همراه خواهد بود.
- تقرب به خداوند متعال: انجام اعمال نیک و توجه ویژه به عبادات، موجب نزدیکی بیشتر انسان به درگاه الهی و کسب رضایت خداوند خواهد شد.
- آمرزش گناهان: زیارت حضرت سیدالشهدا (علیه‌السلام) و شرکت در مجالس عزاداری ایشان به ویژه در آغاز ماه محرم، سبب بخشش گناهان و پاکی روح می‌شود.
جمع‌بندی…
اعمال و نماز شب اول ماه محرم از جمله عبادات ویژه‌ای است که در منابع معتبر اسلامی به آن سفارش فراوان شده است. این شب، نقطه آغاز سال قمری و فرصتی برای بازنگری معنوی و شروعی نو در زندگی فردی و اجتماعی هر مسلمان به‌شمار می‌آید. خواندن نماز مخصوص شب اول محرم با نیت خالص و همراه با ذکرهای توصیه شده، زمینه‌ساز قبولی دعاها و آمرزش گناهان خواهد بود.
از دیگر اعمال شب اول ماه محرم می‌توان به روزه‌گرفتن در روز بعد، خواندن دعاهای ویژه، طلب رحمت و برکت برای سال جدید و همچنین نیت خوب برای آینده اشاره کرد. این اعمال نه‌تنها باعث تقرب به خداوند متعال می‌شود؛ بلکه طبق روایات، زمینه‌ساز دوری از بلاها و گرفتاری‌های احتمالی در طول سال خواهد بود.