اعمال ماه محرم
اعمال ماه محرم برای مسلمانان به‌ویژه شیعیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این ماه فرصت مناسبی برای تقویت ایمان، یادآوری مفاهیم ایثار، فداکاری و ظلم‌ستیزی است. از مهم‌ترین اعمال ماه محرم می‌توان به برگزاری مراسم عزاداری برای امام حسین (ع)، قرائت زیارت عاشورا، برپایی مجالس روضه، سینه‌زنی و زنجیرزنی اشاره کرد. بسیاری از مؤمنان با رعایت آداب خاص این ماه، از برگزاری جشن‌ها و مراسم شادی خودداری می‌کنند و با حضور در هیئت‌ها و مجالس حسینی، به تعمیق معرفت دینی خود می‌پردازند. همچنین اطعام عزاداران و انجام نذورات از دیگر اعمال ماه محرم است که اجر و ثواب فراوانی دارد و فرصتی برای تقرب به‌خداوند محسوب می‌شود.
اعمال دهه اول محرم الحرام
اعمال دهه اول محرم جایگاه ویژه‌ای در میان شیعیان دارد؛ چرا که این ایام با نام و یاد امام حسین (علیه‌السلام) و یاران باوفایش گره خورده است. در منابع دینی و روایات اسلامی، اعمال مختلفی برای این دهه سفارش شده است که هر یک آثار معنوی عمیقی دارد. نمازهای مستحبی، دعاهای ویژه، قرائت زیارت عاشورای امام حسین (ع)، روزه‌داری در برخی از روزها، صدقه‌دادن، احیای شب‌ها و تفکر در اهداف قیام عاشورا از جمله مهم‌ترین اعمال دهه اول محرم است. در برخی روایات، فضیلت این عبادات به اندازه عبادت تمام فرشتگان یا هفتاد سال عبادت معرفی شده است که نشان‌دهنده ارزش و اهمیت این ایام است. مؤمنان با انجام این اعمال، ضمن تجدید بیعت با امام حسین (ع)، در مسیر رشد معنوی و اخلاقی گام برمی‌دارند.
از حضرت امام رضا علیه السلام روایت شده است: چون ماه محرّم داخل می‌شد پدرم را کسی خندان نمی‌دید و اندوه و حُزن پیوسته بر او غالب می‌شد تا روز دهم چون روز عاشورا می‌شد آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می‌فرمود امروز روزی است که حسین علیه السلام شهید شده است.
نماز شب و روز اول محرم الحرام
شب اول ماه محرم دارای اعمال و نمازهای مخصوصی است که مرحوم سید بن طاووس در کتاب شریف «اقبال الاعمال» به آن‌ها اشاره کرده است:
نماز صد رکعتی: در هر رکعت، خواندن سوره حمد و سوره توحید (قل هو الله احد) وارد شده است.
نماز دو رکعتی: در رکعت اول، پس از سوره حمد، سوره انعام و در رکعت دوم، پس از حمد، سوره یس خوانده شود.
نماز دو رکعتی دیگر: در هر رکعت پس از سوره حمد، یازده مرتبه سوره «قل هو الله احد» تلاوت شود.
اگر مایلید اعمال و آداب روز و شب اول ماه محرم را به‌صورت کامل و جامع مطالعه کنید، می‌توانید به صفحه اختصاصی «اعمال روز و شب اول ماه محرم» مراجعه نمایید.
روز دوم محرم؛ ورود کاروان حسینی به کربلا
در این روز تاریخی، کاروان امام حسین علیه‌السلام پس از تحمل سختی‌های مسیر، به سرزمین کربلا رسید. سپاه حرّ مانع ادامه حرکت شد و حضرت مجبور به توقف در این زمین سرنوشت‌ساز شد.
روز سوم محرم؛ روز اجابت دعا
روایتی زیبا از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید:
«هر کس در این روز روزه بگیرد، خداوند دعایش را مستجاب می‌کند.»
همچنین در این روز، سپاه عمر بن سعد وارد کربلا شد و حلقه محاصره بر یاران سیدالشهداء تنگ‌تر شد.
روز چهارم محرم؛ تلاش برای صلح
این روز، یادآور تلاش‌های بی‌نتیجه امام حسین علیه‌السلام برای جلوگیری از جنگ بود. حضرت در گفت‌وگویی با عمر بن سعد، او و سپاهش را دعوت به صلح و بازگشت به حق نمود؛ اما متأسفانه بی‌فایده بود.
روز هفتم محرم؛ توصیه به روزه‌داری
در این روز، روزه گرفتن مستحب شمرده شده است. این عمل، نشانه‌ای از همراهی معنوی با عطش و سختی‌های کاروان کربلاست.
روز نهم محرم (تاسوعا)؛ اوج غربت اهل بیت
تاسوعا، روزی بود که دشمن، امام حسین علیه‌السلام و یارانش را به محاصره کامل درآورد. سپاه شمر و عمر سعد، آماده جنگ شدند و فضای کربلا پر از اضطراب و نگرانی شد. دوستان سیدالشهداء در این روز، با دعا و گریه و مناجات، دل‌های خود را آماده برای روز عاشورا کردند.
روز دهم محرم عاشورای حسینی
عزاداري بر امام حسين(عليه السلام) و شهداي كربلا، در اين مورد از امام رضا(عليه السلام) نقل شده است:
هر كس كار و كوشش را در اين روز، رها كند، خداوند خواسته‌هايش را برآورد و هر كس اين روز را با حزن و اندوه سپري كند، خداوند قيامت را روز خوشحالي او قرار دهد.
اگر می‌خواهید اعمال و فضایل خاص روز و شب عاشورا را به‌طور کامل بدانید، پیشنهاد می‌کنیم به صفحه «اعمال روز و شب عاشورا امام حسین (ع)» مراجعه کنید.
آداب و اعمال مستحب ماه محرم
تغییر حال و ظاهر به نشانه اندوه
شایسته است در دهه اول محرم، ظاهر و حالات مؤمنان رنگ و بوی حزن و اندوه بگیرد. نشان‌دادن آثار ناراحتی و تأثر قلبی از مصیبت‌های کربلا در رفتار و چهره، از آداب مهم این ایام است.
پرهیز از لذت‌های دنیوی
در این روزها، خوب است که مؤمنان کمی از لذت‌های دنیوی مانند پرخوری، خواب زیاد و حتی صحبت‌های غیرضروری کم کنند. حال کسی را داشته باشند که عزیزی را از دست داده و غرق در غم باشند.
خودداری از دید و بازدید در تاسوعا و عاشورا
توصیه می‌شود که در روزهای نهم و دهم محرم (تاسوعا و عاشورا) از دیدارهای دوستانه و رفت‌وآمدهای اجتماعی پرهیز شود و این ایام به‌طور کامل به عزاداری، گریه و سوگواری اختصاص یابد.
تلاوت زیارت عاشورا
خواندن زیارت عاشورا در هر روز از دهه اول محرم، ثواب بسیار زیادی دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای عرض ارادت به ساحت مقدس امام حسین علیه‌السلام است.
برگزاری یا شرکت در مجالس عزاداری
اگر امکان برگزاری مراسم عزاداری در منزل فراهم است، بهتر است این کار با نیت خالص انجام شود. درغیراین‌صورت، حضور در مجالس عمومی یا کمک به برگزاری این مراسم در منازل دوستان و آشنایان، بسیار پسندیده است.
شرکت در عزاداری‌های عمومی
اختصاص بخشی از وقت روزانه برای شرکت در مراسم‌های عمومی عزاداری و سوگواری امام حسین علیه‌السلام، از مستحبات مهم این ایام به‌شمار می‌رود.
قرائت زیارت تسلیت در پایان روز عاشورا
در پایان روز عاشورا، خواندن زیارت تسلیت توصیه شده است تا با آن، مصیبت‌های وارده بر اهل بیت علیهم‌السلام را یادآوری و به ساحت مقدس ایشان تسلیت گفته شود.
دعای اول ماه محرم
آغاز ماه محرم مصادف با شروع سال قمری است. خواندن دعای مخصوص اول ماه، تأثیر ویژه‌ای در سلامت، دفع بلاها، افزایش خیرات و برآورده‌شدن حاجات در سال پیش رو دارد.
نماز شب اول محرم و روزه روز اول
حداقل عمل مستحب در شب اول محرم، خواندن دو رکعت نماز با سوره حمد و یازده مرتبه سوره توحید است. پس از آن، دعای ویژه نقل‌شده از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله (در کتاب اقبال) خوانده شود. همچنین روز اول محرم، روزه گرفتن توصیه شده است که ثواب فراوانی دارد.
روزه روز سوم محرم
روزه گرفتن در سوم محرم، بسیار پرفضیلت است. روایت شده که در این روز، حضرت یوسف علیه‌السلام از چاه نجات یافت. روزه‌داران این روز، امید به گشایش در کارها و رفع سختی‌ها دارند.
توصیه به روزه‌داری در ایام مختلف ماه محرم
روایات به روزه‌گرفتن در ایام مختلف ماه محرم توصیه کرده‌اند. درباره روز تاسوعا و عاشورا روایات ویژه‌ای وجود دارد. اما طبق نظر برخی علما، بهتر است در روز عاشورا، تا عصر چیزی خورده نشود و پس از آن، به نشانه همدردی با اهل بیت، افطار شود.
پرهیز از کارهای زینتی
در این ایام، بهتر است از کارهایی مانند سرمه‌کشیدن و دیگر نشانه‌های زینت خودداری شود تا هم‌راستا با فضای عزاداری باشد.
شب‌زنده‌داری در شب عاشورا
ماندن در کنار قبر مطهر امام حسین علیه‌السلام در شب عاشورا تا صبح، فضیلتی بزرگ دارد. افرادی که امکان حضور در کربلا را ندارند، می‌توانند با خواندن زیارات مخصوص، خود را از فیض این شب بهره‌مند کنند.
روزه بیست‌ویکم محرم
طبق نقل شیخ مفید رحمة‌الله‌علیه، شب بیست و یکم محرم، سالروز ازدواج حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها با حضرت علی علیه‌السلام است. روزه‌داری در این روز، مستحب شمرده شده است.
محاسبه نفس و دعا در پایان ماه محرم
در روزهای پایانی ماه محرم، مؤمنان خوب است که به محاسبه نفس، استغفار و دعا برای اصلاح حال خود بپردازند و برای سال جدید قمری، برنامه‌ای معنوی‌تر و نزدیک‌تر به رضای الهی داشته باشند.
جمع‌بندی…
اعمال ماه محرم تنها مجموعه‌ای از عبادات و مناسک نیست؛ بلکه فرصتی برای بازسازی روح، احیای قلب و زنده نگه‌داشتن پیام عاشورا در زندگی روزمره ماست. در این ماه، دل‌ها رنگ ماتم می‌گیرد و ظاهر و باطن اهل ایمان، نشانی از اندوه و همدلی با مظلومان کربلا پیدا می‌کند.
از خواندن زیارت عاشورا و مشارکت در مجالس عزاداری گرفته تا روزه‌داری در روزهای خاص و ترک لذت‌های دنیوی؛ همه این اعمال، فرصتی برای نزدیک‌تر شدن به فرهنگ ایثار، فداکاری و حق‌طلبی است. حتی کارهایی مانند محاسبه نفس، استغفار و خواندن دعاهای ویژه در این ماه، می‌تواند ما را به بصیرتی تازه برساند.